Korenmolen Welgelegen in Heerenveen is een rijksmonument en bestaat dit jaar 175 jaar. Voor de beheerders en molenaars van deze molen was dit een aanleiding om een boek over de geschiedenis uit te geven. De molen is iedere zaterdagmorgen van 9.00 tot 12.00 uur in bedrijf, tijdens de Open Monumentendag 14 september is de molen tot 16:00 uur geopend. U bent zaterdag welkom deze molen en andere monumenten in de regio te ontdekken.
Wetenswaardigheden over Welgelegen
De molen is in 1849 gebouwd als koren- en pelmolen. In een korenmolen wordt graan fijn gemalen tussen twee stenen: een liggende steen en een draaiende steen. In een pelmolen wordt gerst door een snel ronddraaiende steen door middelpunt vliegende kracht tegen een pelblik geslingerd dat van scherpe puntjes is voorzien (vergelijk het pelblik met een grote rasp). Het pelproces, waarbij gerst tot gort werd gepeld, vroeg veel meer vermogen dan het malen van graan. Veelal had de molenaar minimaal windkracht 5 à 6 nodig om te kunnen pellen, terwijl graanmalen al lukt vanaf windkracht 3 à 4. Tot ver in de 19de eeuw bestond de basismaaltijd van de werkende klasse uit gort. Brood was nog een luxeproduct.
Goede molenmaker
Bijzonder aan Welgelegen is dat deze molen is gebouwd door molenmaker Willem Frederik Looman uit Deventer. Historicus Dick Bunskoeke ontdekte in zijn onderzoek naar de geschiedenis van de Heerenveense molen dat de opdrachtgever, molenaar Hermanus Hendriks Kok, van oorsprong uit Almelo kwam en Looman daardoor gekend heeft. Daarnaast stond Looman landelijk bekend als een goede molenmaker. Hij heeft ook molens gebouwd in onder meer Aarlanderveen en Nijkerk.
Bouwsporen
Molen Welgelegen kwam in 1873 in eigendom van molenaar Johannes Melis Tjepkema. Hierdoor komt de molen aan zijn bijnaam Tjepkema’s Molen. Monumenten vertellen aan de hand van bouwsporen een deel van hun geschiedenis. De gemetselde onderbouw van Welgelegen laat duidelijk zien dat de molen een keer is verhoogd. Volgens tot nu toe ongeschreven bronnen liet Tjepkema de molen in 1898 verhogen. Zeer wel mogelijk is bij de verhoging de pelfunctie vervallen. Korenmolens werden wel vaker verhoogd. Hoofdreden was meestal het verkrijgen van een betere windvang. Helemaal wanneer in de omgeving meer bebouwing en begroeiing ontstond. Bijkomstig voordeel van de extra zolders was het verkrijgen van meer opslagruimte voor graan en meel. In het hedendaagse verstedelijkte Heerenveen is de stellinghoogte van zo’n 10 meter een zegen voor zowel de zichtbaarheid als de windvang van de molen.
Het boek over de 175-jarige is fraai vormgegeven en door auteur Martine van der Linden op toegankelijke wijze geschreven. Het is interessant voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van molens en de historie van Heerenveen. Ook de recente geschiedenis van vrijwilligers, die het behoud van de molen mogelijk maakten én maken, krijgt ruim aandacht in het boek. Het boek kost € 22,50 en is in de molen te koop of online te bestellen bij uitgeverij Louise in Grou (https://www.uitgeverijlouise.nl/boeken).
Auteur molenaar Frank Terpstra