Museum Belvédère in Oranjewoud presenteert een tentoonstelling over Jan Mankes (1889-1920). Deze uitgebreide tentoonstelling belicht zijn werk met aandacht voor de kenmerken zoals verstilling, mystiek en religieuze elementen. Met schilderijen uit zowel museale als particuliere collecties biedt de expositie een brede kijk op zijn oeuvre.
De Kern van Jan Mankes’ Kunst
Volgens Han Steenbrugge, directeur van Museum Belvédère, draait het werk van Jan Mankes om het uiting geven aan een diep geestelijk leven. “Mankes zocht in zijn thema’s landschappen, stillevens, portretten en dieren een vorm van verstilling en een zekere religiositeit,” legt hij uit. Deze verstilling – een kenmerk dat zowel meewarigheid, melancholie als mystiek in zich draagt – was voor Mankes geen reactie op de haastige wereld, maar eerder een reflectie van zijn eigen innerlijke drang naar eenvoud en aandacht voor de kleine dingen om hem heen.
Mankes’ actieradius was klein. Hij schilderde vooral in zijn directe omgeving, zoals de Woudsterweg in Oranjewoud, vlakbij het huidige museum. “Hij zocht het hogere in het kleine – een merel, een geitje, een stilleven – en ontdekte het bijzondere in het alledaagse,” aldus Han Steenbrugge. Ondanks de politieke onrust in Europa tijdens zijn leven, zoals de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, bleef Mankes trouw aan zijn eigen koers en werd zijn werk nauwelijks door deze externe factoren beïnvloed.
Kunst van Binnenuit
Het idee dat Mankes’ werk een reactie zou zijn op de onrustige tijd waarin hij leefde, wordt door Han Steenbrugge verworpen. “Een kunstenaar werkt vanuit een innerlijke visie en overtuiging,” stelt hij. Mankes’ wereldbeeld, gekenmerkt door zijn religieuze opvattingen, vegetarisme en antimilitarisme, stond los van de actuele gebeurtenissen in zijn tijd. “Zoals ook nu veel kunstenaars hun eigen pad volgen, deed Mankes dat in zijn tijd op een manier die hem uniek maakte.”
Een Unieke Positie in Zijn Tijd
Hoewel Mankes eigentijdse, moderne opvattingen deelde met andere kunstenaars, koos hij voor een traditionele werkwijze in een tijd waarin avant-garde stromingen zoals kubisme, expressionisme en De Stijl opkwamen. “Waar Mondriaan de abstractie omarmde, bleef Mankes trouw aan de waarneming en realiteit,” zegt Han Steenbrugge. Deze unieke combinatie van een moderne wereldbeschouwing met een traditionele stijl maakt hem bijzonder binnen zijn tijd.
De Tentoonstelling in Oranjewoud en Arnhem
De tentoonstelling in Museum Belvédère richt zich specifiek op Mankes’ Friese periode, van 1909 tot 1915. Dit was de meest productieve tijd van zijn leven, waarin hij veel van zijn werken maakte in de tuin en omgeving van de Woudsterweg. Tegelijkertijd vindt in Museum Arnhem een andere tentoonstelling plaats die een breder overzicht geeft van Mankes’ werk en hem in context plaatst met zijn tijdgenoten.
“In Arnhem zie je de relatie met andere kunstenaars, terwijl wij ons richten op de schilderijen die hier in Friesland zijn ontstaan,” licht Han Steenbrugge toe. Deze samenwerking tussen de twee musea biedt bezoekers een completer beeld van Mankes’ veelzijdigheid.
Samenwerking en Collecties
De tentoonstelling is mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van musea zoals het Rijksmuseum, Kunstmuseum Den Haag, het Centraal Museum en het Fries Museum, evenals particuliere collecties. Museum Belvédère heeft zelf ook een uitgebreide Mankes-collectie. “We hebben een goed netwerk en wisten waar we zijn werk konden vinden,” zegt Han Steenbrugge.
Een Bijzondere Relatie
Naast zijn kunst is ook Mankes’ persoonlijke leven opmerkelijk. In 1915 trouwde hij met Annie Zernike, de eerste vrouwelijke predikant van Nederland. Hun relatie speelde zich af in een intellectueel isolement in een dorpse omgeving en had een grote invloed op zijn werk. “Het is prachtig dat de geschiedenis van deze twee bijzondere mensen nog steeds voortleeft, bijvoorbeeld in straatnamen zoals de Annie Zernikeweg en Jan Mankesstraat in Heerenveen,” vertelt Han Steenbrugge.
Bezoekers ervaren tentoonstelling Jan Mankes als verstillend en mystiek
Bezoekers reageren enthousiast en beschrijven de werken als “verstillend”, “sober en realistisch” en “prachtig gewoon”. Velen ervaren de kunst als meditatief en inspirerend. “Het brengt je tot meditatie eigenlijk, heel fijn,” aldus een bezoeker. Anderen benadrukken de mystieke sfeer en de subtiele kleuren die bij langer kijken zichtbaar worden. “Hoe langer je kijkt, hoe meer kleur je ziet,” merkt iemand op.
Ook de figuratieve en belijnde stijl van Mankes’ schilderijen wordt benoemd. “Figuratief” en “belijnd” zijn termen die regelmatig terugkomen. Een andere bezoeker vat de ervaring samen met: “Het is helemaal vrede.” Museum Belvédère nodigt kunstliefhebbers uit om deze bijzondere expositie zelf te ervaren, dit kan nog tot en met 22 juni 2025.